YENİ YAZI SİZİ 6 - Start-up Satın Almalarında Hızlı DD (“Rapid DD”) ve Basitleştirilmiş SPA, “Acqui-hire” Modelleri, YZ & Fintech Satın Alımlarında Pratik Farklar

Start-up ekosistemi, hızla değişen pazar koşulları ve yatırım fırsatlarının kısa ömürlü doğasıyla, klasik birleşme ve devralma (M&A) süreçlerinden belirgin biçimde ayrılıyor. Geleneksel bir şirket satın alımında aylar sürebilen hukuki ve finansal inceleme süreçleri, start-up tarafında çoğu zaman “kaçırılmaması gereken bir fırsat” baskısıyla çok daha kısa süreye sıkıştırılıyor. Bu durum, hem Due Diligence hem de Share Purchase Agreement tasarımını kökten etkiliyor. Son yıllarda özellikle “Rapid DD” olarak anılan hızlı inceleme yöntemleri, “basitleştirilmiş SPA” yapıları ve “acqui-hire” olarak bilinen yetenek odaklı satın almalar, teknoloji girişimlerinin devralınmasında öne çıkan üç ana model haline geldi.

Hızlı DD: Kritik Noktalara Odaklanan İnceleme

Klasik bir DD sürecinde onlarca başlıkta detaylı bir tarama yapılır; tüm sözleşmeler, vergi yükümlülükleri, çalışan ilişkileri, fikri mülkiyet hakları ve dava dosyaları tek tek incelenir. Ancak hızlı büyüyen bir start-up için bu yaklaşım pratik olmayabilir. Hızlı DD’de amaç, kapsamı daraltarak yalnızca satın alma kararını doğrudan etkileyebilecek kritik başlıklara odaklanmaktır.

Örneğin bir yapay zeka girişiminde odak noktası, şirketin kullandığı veri setlerinin mülkiyeti, açık kaynak kod riskleri, kurucu ve çalışan sözleşmelerinde Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’na (FSEK) göre devri gereken hakların uygun şekilde düzenlenip düzenlenmediği¹, ayrıca Kişisel Verilerin Korunması Kanunu’na (KVKK) uyumun sağlanıp sağlanmadığıdır².

Bir fintech satın alımında ise lisanslar, Bankacılık Kanunu³ veya Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun’dan⁴ doğan izinler, MASAK yükümlülükleri⁵ ve müşteri varlıklarının güvenliği öne çıkar. Bu sayede inceleme haftalar yerine günler içinde tamamlanabilir. Ancak hızın getirdiği avantajın yanında, gözden kaçan risklerin ileride maliyeti yüksek sorunlara yol açabileceği unutulmamalıdır.

AB uygulamalarında, hızlı DD özellikle AB Birleşme Tüzüğü (Council Regulation (EC) No 139/2004) kapsamı dışında kalan küçük işlemlerde görülür; bu durum rekabet otoritelerine bildirim zorunluluğu olmayan işlemlerde kapanış süresini dramatik biçimde kısaltır⁶. ABD’de ise Delaware General Corporation Law (DGCL) kapsamında, start-up devralmalarında representations & warranties kısmının sadeleştirilmesi ve sadece IP ile çalışan bağlılıklarına odaklanılması yaygın bir pratiktir⁷.

Basitleştirilmiş SPA: Daha Az Şart, Daha Fazla Esneklik

Share Purchase Agreement, klasik M&A işlemlerinde uzun müzakerelerle şekillenen, tarafların yükümlülüklerini, teminatlarını ve kapanış koşullarını detaylı biçimde düzenleyen ana sözleşmedir. Start-up dünyasında ise hız ve esneklik ihtiyacı, SPA’ların da sadeleşmesine yol açıyor.

Basitleştirilmiş bir SPA, genellikle sadece mülkiyet devrinin hukuki güvenceye alınması, temel teminatların verilmesi ve kapanış sonrası işleyişin ana hatlarının belirlenmesine odaklanır. Türk hukukunda SPA’nın doğrudan tanımı bulunmasa da, uygulamada bu sözleşmeler Türk Borçlar Kanunu’ndaki genel sözleşme serbestisi ilkesine⁸ ve Türk Ticaret Kanunu’ndaki hisse devri hükümlerine⁹ dayanır.

Tazminat mekanizmaları sınırlı tutulur; örneğin tazminat üst sınırı (cap) ve asgari zarar eşiği (basket) düşük seviyelerde belirlenir. Eğer kurucu ekibin satın alma sonrası şirkette kalması isteniyorsa, bu durum SPA’ya entegre “earn-out” veya “vesting” şartlarıyla güvence altına alınır. ABD’de Silicon Valley ekosisteminde bu tür düzenlemeler, SPA’nın olmazsa olmaz unsurları arasındadır¹⁰.

Acqui-hire: Teknoloji Yerine Ekip Satın Almak

Acqui-hire modeli, özellikle ürünün veya teknolojinin değil, ekibin asıl değer olduğu durumlarda tercih edilir. Bu genellikle ya pazar başarısını yakalayamamış ama güçlü teknik ekibe sahip girişimlerde ya da belli bir alanda uzmanlaşmış mühendis gruplarında görülür.

Hukuki açıdan bu model, bir hisse devrinden ziyade iş sözleşmelerine ve belirli varlık devrine dayanır. Şirketin geliştirdiği yazılım, kod veya patentler ek protokollerle devredilir; ekibin rakipte çalışmasını engelleyen rekabet hükümleri ve gizlilik maddeleri güçlü biçimde düzenlenir. 4857 sayılı İş Kanunu m.6 uyarınca işyeri devrinde çalışan onayı aranmaz; mevcut iş sözleşmeleri tüm hak ve borçlarıyla devralan işverene kendiliğinden geçer. Buna karşılık TBK m.429 kapsamında bireysel iş sözleşmesinin devri işçinin yazılı onayına tabidir ¹¹ . ABD uygulamalarında ise at-will employment rejimi sayesinde, ekip geçişleri çok daha hızlı gerçekleştirilebilir¹².

YZ ve Fintech Satın Alımlarında Özel Hukuki Dikkat Alanları

Her sektör kendi hukuki dinamiklerine sahiptir; ancak yapay zeka ve fintech alanları, regülasyon ve veri yönetimi bakımından çok daha hassas bir denetim gerektirir. Yapay zekada en kritik konu, eğitim verisinin mülkiyeti ve yasal kullanımıdır. Bu veri setlerinde kişisel veriler veya telifli içerikler bulunuyorsa, KVKK, GDPR¹³ veya AB Yapay Zeka Yasası (AI Act)¹⁴ devreye girer. Ayrıca algoritmik şeffaflık, model çıktılarının telif hakkı statüsü ve yapay zeka kaynaklı zararlarda sorumluluk gibi hukuki sorular, satın alma sözleşmelerine doğrudan yansır.

Fintech tarafında ise lisansların devri, regülatif onay süreçleri, müşteri fonlarının korunmasına yönelik yapıların doğrulanması ve siber güvenlik standartlarına uyum önceliklidir. Türkiye’de BDDK ve TCMB izin süreçleri, uluslararası işlemlerde ise ilgili ülke otoritelerinin onayları, satın almanın zamanlamasında kritik rol oynar.

Hız ve Denge Arasında Bir Hukuki Strateji

Start-up satın almalarında süreçlerin hızlandırılması, yatırımcıya pazarda önemli bir avantaj sağlar; ancak bu hız, hukuki özen yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz. Rapid DD ve basitleştirilmiş SPA’lar, süreci hızlandırırken temel risklerin güvence altına alınmasını sağlar. Acqui-hire gibi özel modeller, yetenek transferinde etkili bir araçtır. YZ ve fintech gibi regülasyon yoğun alanlarda ise hızın yanına mutlaka sektör özelinde titiz bir inceleme eklenmelidir.

Doğru hukuki strateji, hem hız hem de risk yönetimini dengeler; böylece yatırım, başlangıçtaki heyecanını kaybetmeden, uzun vadeli bir başarı hikâyesine dönüşebilir.

Kaynaklar

1.       5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu, m. 52-56. ↩

2.       6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu. ↩

3.       5411 sayılı Bankacılık Kanunu. ↩

4.       6493 sayılı Kanun. ↩

5.       5549 sayılı Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanun ve ilgili MASAK Tebliğleri. ↩

6.       Council Regulation (EC) No 139/2004, EU Merger Regulation. ↩

7.       Delaware General Corporation Law, Title 8, Chapter 1. ↩

8.       6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu, m. 26. ↩

9.       6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu, m. 491 vd. ↩

10.   Fenwick & West LLP, "M&A Terms in Silicon Valley", 2023. ↩

11.   4857 sayılı İş Kanunu, m. 6. ↩

12.   Employment At-Will Doctrine, U.S. Labor Law. ↩

13.   Regulation (EU) 2016/679 (GDPR). ↩

14.   Regulation (EU) 2024/1689, Artificial Intelligence Act. ↩