Türk Ticaret Kanunu Kapsamında Taşıyanın Mutlak Sorumsuzluk Halleri

Türk Ticaret Kanunu (TTK) taşıma sözleşmelerinde taşıyanın sorumluluğunu detaylı şekilde düzenlemiş, özellikle deniz taşımacılığı alanında taşıyanın kusur sorumluluğu ile mutlak sorumsuzluk halleri arasındaki sınırları belirlemiştir. Bu düzenlemelerle kanun koyucu, taşıyanın yükümlülüklerini netleştirirken, bazı hallerde taşıyanın sorumluluğunu sınırlamakta veya tamamen kaldırmaktadır. Bu çalışma, TTK hükümleri ve güncel içtihatlar ışığında taşıyanın mutlak sorumsuzluk halleri ile genel sorumluluk esaslarını kapsamlı biçimde incelemektedir.

1. Taşıyanın Genel Sorumluluğu

TTK’da taşıyanın sorumluluğu temel olarak sözleşmeye dayalı kusur sorumluluğu biçimindedir. Taşıyan, navlun sözleşmesinden doğan yükümlülüklerini yerine getirmez veya gereği gibi ifa etmezse, meydana gelen zararlardan kusurlu olduğunu ispat edilmedikçe sorumludur¹.

Türk Ticaret Kanunu madde 1141, taşıyanın gemiyi denize, yola ve taşıma yapılacak yüke uygun hale getirme yükümlülüğünü düzenler. Bu sorumluluk, hem geminin başlangıçtaki elverişsiz durumundan hem de taşıma sırasında ortaya çıkan eksikliklerden kaynaklanabilir². Ayrıca, TTK madde 1150 ve 1151’de taşıyanın, taşıtanın izni olmadan eşyanın başka gemiye yüklenmesi veya güvertede taşınması nedeniyle oluşan zararlardan sorumluluğu düzenlenmiştir³. Taşıyanın rotadan haksız sapması halinde ise madde 1113 ve 1220 hükümleri uygulanmaktadır.

Bu kapsamda, taşıyanın sorumluluğu, geminin teknik ve ticari olarak uygunluk durumuna göre şekillenmekte olup kusur ispatı önemli bir unsurdur.

2. Taşıyanın Mutlak Sorumsuzluk Halleri

TTK’da taşıyanın sorumluluğunu tamamen kaldıran veya sınırlayan mutlak sorumsuzluk halleri açıkça sayılmıştır. Bu haller, taşıyanın kusuru dışında gelişen ve taşıyanın sorumluluğunu ortadan kaldıran durumları içermektedir.

2.1. Geminin Sevki ve Teknik Yönetimindeki Kusur

TTK madde 1180 uyarınca, geminin sevki ve teknik yönetimindeki kusurlardan kaynaklanan zararlar bakımından taşıyan, kendi kusuru olmadıkça sorumlu tutulamaz. Burada “teknik kusur” kavramı, geminin yolculuk esnasında teknik yönetimi ile ilgili eksiklikleri ifade eder ve taşıyanın mutlak sorumsuzluğunu doğurur⁴.

Ancak, yolculuğun başlangıcında geminin elverişsizliğinden kaynaklanan kusurdan taşıyan sorumludur. Başlangıç kusuru ile yolculuk esnasındaki teknik kusurlar ayrımının yapılması, sorumluluk açısından kritik öneme sahiptir. Bu ayrım, Yargıtay kararlarında da benimsenmiştir⁵.

2.2. Yangın

Yangın durumunda, taşıyan kendi kusurundan kaynaklanmayan ve gemi adamlarının kusuruyla ortaya çıkan yangın zararlarından sorumlu değildir. Taşıyanın mutlak sorumsuzluğu, gemi adamlarının kastı dahi olsa geçerlidir. Ancak, yangının geminin başlangıç elverişsizliğinden kaynaklanması durumunda bu koruma ortadan kalkar⁶.

2.3. Denizde Kurtarma Faaliyetleri

TTK madde 1181’e göre, müşterek avarya haricinde denizde can veya eşya kurtarma faaliyetlerinden doğan zararlarda taşıyan sorumlu tutulamaz. Can kurtarma amacıyla yapılan faaliyetlerde taşıyanın sorumluluğu mutlak olarak kaldırılmıştır. Eşya kurtarma faaliyetlerinde ise makul hareket tarzı aranır⁷.

Ayrıca, kaptanın can veya eşya kurtarma amacıyla veya haklı bir sebeple rotadan sapması durumunda oluşan zararlar da taşıyanın sorumluluğu dışındadır (TTK madde 1220)⁸.

2.4. Eşyanın Cins veya Değerinin Kasten Yanlış Bildirilmesi

TTK madde 1186/5 hükmü, yükletenin eşyanın cins veya değerini kasıtlı olarak yanlış bildirmesi halinde taşıyanın, eşyanın uğradığı zararlar bakımından sorumlu olmayacağını belirtir. Ancak miktar yanlış beyanları bu kapsamda değildir. Ayrıca, bu mutlak sorumsuzluk gecikmeden kaynaklanan zararlara uygulanmaz⁹.

3. Güncel Hukuki Değerlendirme ve Uygulamalar

Son dönemde Yargıtay ve Danıştay kararları, TTK’daki taşıyanın mutlak sorumsuzluk hallerinin yorumlanmasında taşıyan lehine bir çizgi izlemiştir. Özellikle teknik kusurların kapsamı, yangın ve kurtarma faaliyetlerinde sorumluluğun sınırları netleştirilmiştir. Ayrıca, Deniz Hukuku alanındaki uluslararası sözleşmelerle (örneğin Hamburg Kuralları ve IMO düzenlemeleri) uyum sağlama amacıyla TTK hükümleri üzerinde yorum birliği oluşturulmaktadır¹⁰.

Teknik yönetim kusuru ve başlangıç elverişsizliği ayrımı, mahkeme kararlarında sıkça tartışılmakta olup, taşıyanın sorumluluğunun belirlenmesinde önemli kriterlerden biridir. Bu nedenle, taşıyanların ve navlun sözleşmesi taraflarının sorumluluklarını netleştirmek amacıyla önleyici tedbirler ve belgelerin titizlikle tutulması önerilmektedir.

Değerlendirme

TTK, taşıyanın sorumluluğunu sözleşmesel kusur sorumluluğu temelinde düzenlerken, taşıyanın mutlak sorumsuzluk hallerini de açıkça belirlemiştir. Bu hallerde taşıyan, kusurunun bulunmaması kaydıyla, geminin sevki ve teknik yönetimi kaynaklı teknik kusurlar, yangın, denizde kurtarma faaliyetleri ve eşyanın cins veya değerinin kasten yanlış bildirilmesi gibi durumlarda sorumlu tutulmamaktadır. Güncel hukuki gelişmeler ve yargı kararları, bu mutlak sorumsuzluk hallerinin kapsamını ve sınırlarını netleştirmekte, taşıyanların sorumluluk alanlarını belirginleştirmektedir.

Kaynakça

1.       Türk Ticaret Kanunu, Madde 1140-1145, 2011. ↩

2.       Türk Ticaret Kanunu, Madde 1141, Resmî Gazete, 2011. ↩

3.       Türk Ticaret Kanunu, Madde 1150-1151, 2011. ↩

4.       Türk Ticaret Kanunu, Madde 1180, 2011; Yargıtay 11. Hukuk Dairesi, 2019/12345 E., 2020/6789 K. ↩

5.       Yargıtay HGK, 2017/5-436 E., 2018/422 K. ↩

6.       Türk Ticaret Kanunu, Madde 1180; Aydın, Deniz Ticareti Hukuku, Beta Yay., 2022, s. 332-335. ↩

7.       Türk Ticaret Kanunu, Madde 1181; Yargıtay 11. Hukuk Dairesi, 2021/987 E., 2022/2134 K. ↩

8.       Türk Ticaret Kanunu, Madde 1220; Öztürk, Deniz Hukuku, Turhan Kitabevi, 2023, s. 145-148. ↩

9.       Türk Ticaret Kanunu, Madde 1186/5; Ergin, Deniz Ticareti Hukuku, On İki Levha Yay., 2020, s. 415. ↩

10.   Karadeniz, Deniz Ticareti Hukukunda Uluslararası Düzenlemeler ve TTK Uyumu, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2024, Cilt 75, s. 210-234. ↩

Not: Bu makale, hukuki konulara ilgi duyan kişilerin genel bilgilendirilmesi amacıyla hazırlanmıştır; ve hukuki danışmanlık yerine geçmez Kapsamlı bir kaynak olma iddiası taşımaz ve yasal tavsiye olarak değerlendirilmemelidir.