1. Beyan yükümlülüğü nedir?
Sigorta ettirenin, sigorta sözleşmesi öncesi ve sözleşme sonrasında sigortacının bilmesi gereken önemli bazı hususları sigortacıya veya onun temsilcisine bildirmesidir. Sigorta ettiren zamanında ve uygun şekilde yapılmayan ihbar görevinin sonuçlarına katlanır. Sigortacı, beyan yükümlülüğünün ihlali halinde çeşitli ihtimallere göre farklı haklara sahiptir.
2. Sigorta ettirenin beyan yükümlülüğü ne zaman başlar ve ne zaman biter?
Sigorta ettirenin beyan yükümlülüğünün sözleşme öncesi, sözleşme süresi içerisinde ve rizikonun gerçekleşmesinde sonra olmak üzere üç aşamada söz konusu olduğundan bahsedilebilir.
Beyan yükümlülüğü sigorta sözleşmesinin kurulmasına ilişkin görüşmelerin yapıldığı safhada başlar. Sözleşmenin kurulması aşamasında sigortacının sözleşme yapma ve sözleşme koşullarını belirleme iradesine yönelik etki edebilecek tüm hususların bildirimi gerekir.
Sigorta ettirenin beyan yükümlülüğü sigorta sözleşmesi akdedildikten sonra da devam eder. Sigorta sözleşmesi sürecinde rizikonun ağırlaşması söz konusu olursa sigorta ettirenin durumu derhal sigortacıya bildirmesi gerekir. Eğer riziko artırıcı işlemler sigorta ettirenin bilgisi dışında gerçekleştirilmişse bu hususun öğrenilmesinden itibaren on gün içinde durumun sigortacıya bildirimi gerekir.
Rizikonun gerçekleşmesinden sonra ise sigorta ettirenin rizikonun gerçekleştiğini, durumu öğrenmesinin ardından gecikmeksizin sigortacıya bildirmesi gerekir. Sorumluluk sigortalarında özel olarak on günlük bir süre öngörülmüştür.
3. Beyan yükümlülüğü bakımından sigortacı tarafından soru formu verilmişse sigorta ettirenin formu doldururken nelere dikkat etmesi gerekir?
Sigortacı liste verme (form) yönetimi kullanmak zorunda değildir. Ancak sigortacı tarafından beyan yükümlülüğüne ilişkin sorular içeren bir liste (form) verilmişse, listede yer alan sorular dışında kalan hususlara ilişkin olarak sigorta ettirenin herhangi bir beyanda bulunma zorunluluğu yoktur. Ancak sigorta ettirenin önemli bir hususu kötü niyetli olarak saklamış olması halinde bu kural geçerli değildir.
Bu nedenle soru listesinde yer alamasa dahi somut sigorta sözleşmesi bakımından sigortacının bilmesi gereken önemli hususların ayrıca sigortacıya bildirimi gerekir. Aksi halde sigorta ettiren bildirim yükümlülüğünü ihlal etmiş olur.
Sigortacı, verdiği liste dışında da sigorta ettirene yazılı ve açık olarak soru sorma hakkına sahiptir. Bu şekilde sorulmuş olan sorulara da sigorta ettiren cevap vermek zorundadır.
4. Sigorta ettirenin beyan yükümlülüğünü ihlal etmesi halinde ne olur?
Sigorta ettirenin gerekli hususları hiç beyan etmemesi veya eksik beyan etmesi halinde beyan yükümlülüğünün ihlali söz konusu olur. Yükümlülüğe aykırılığın sonuçları hangi aşamadaki beyan yükümlülüğünün ihlal edildiğine göre farklılık arz eder.
-Sigorta sözleşmesi öncesi beyan yükümlülüğünün ihlal edilmesi halinde: İhlalin riziko gerçekleştikten önce ve sonra öğrenilmesi haline ilişkin olarak ikili bir ayrım yapmak gerekir.
Beyan yükümlülüğünün ihlal edildiğinin riziko gerçekleşmeden önce öğrenilmiş olması halinde sigortacının elinde iki imkân mevcuttur. Birincisi sigortacı ihlalin varlığını öğrenmesinden on beş gün içerisinde sözleşmeden cayabilir. İkinci olarak sigortacı, sözleşmenin devamı yönünde iradesini kullanır ve ek prim isteyebilir. İstenilen primin sigorta ettiren tarafından on gün içinde kabul edilmemesi halinde sözleşmeden cayılmış olduğu kabul edilir. Sözleşmeden cayılmış olması halinde edimlerin iade edilmesi gerekir. Ancak sigorta ettiren bilerek beyan yükümlülüğünü ihlal etmişse sigortacı rizikoyu taşıdığı süreye ait olan primlere hak kazanır.
Hayat sigortalarında ise özel bir düzenleme mevcuttur. Sözleşmenin yapılmasından itibaren beş yıl geçmişse beyan yükümlülüğünün ihlali sebebiyle sigortacı sözleşmeden cayamaz. Yalnızca prim farkı isteyebilir. Ancak sigorta ettiren beyan yükümlülüğünü kasten ihlal etmişse o halde beş yıl geçse de sigortacı sözleşmeyi feshetme hakkını kullanabilir.
Sigortacının rizikonun gerçekleşmesinden sonra sigorta ettirenin beyan yükümlülüğünü ihlal ettiğini öğrenmesi halinde ise sigorta ettirenin kusur derecesine göre bir sonuca varmak gerekir.
Sigorta ettirenin kusuru kast derecesinde ise ve beyan yükümlülüğünün ihlali ile rizikonun gerçekleşmesi arasında bağlantı varsa sigortacının bedel/tazminat ödeme yükümlülüğü kalkar.1 Bağlantı yoksa sigortacı, ödenen prim ile ödenmesi gereken prim arasındaki orana göre ödeme yapar.
Sigorta ettirenin kusuru kast derecesinde değil ihmal ise ve beyan yükümlülüğünün ihlali ile rizikonun gerçekleşmesi arasında bağlantı varsa ihmalin derecesine göre tazminatta indirim yapılır. Bağlantı yoksa sigortacı tazminatı öder.
1 “Dosya kapsamındaki belgeler ve tedavi evraklarından sigortalı murisin depresyon ve alkol tedavisi gördüğü anlaşılmaktadır. Murisin görmüş olduğu ve davalı ….. şirketine bildirmediği bu tedaviler TTK 1439/2 ikinci cümleye göre önemli husus olup sigortalının ölümüyle illiyet bağı bulunan bu rahatsızlıklarını poliçe düzenlenirken davalı ..... şirketine bildirmemesi beyan yükümlülüğünün ihlalidir. Bu nedenlerle davanın reddine karar vermek gerekirken yazılı olduğu şekilde davanın kısmen kabulü doğru görülmemiştir.” (Yargıtay 17. HD., E. 2015/17536 K. 2018/7585 T. 10.9.2018).
-Sözleşme süresi içerisindeki rizikonun ağırlaştığını ihbar görevini ihlalin sonuçları sözleşme öncesi ihbar görevinin ihlali ile benzerlik gösterir.
Rizikonun gerçekleşmesinden önce ihlalin öğrenilmesi halinde sigortacı sözleşmeyi bir ay içinde feshedebilir. Sigorta ettirenin kastı var ise sözleşmeyi fesheden sigortacı o döneme ait primlere hak kazanır.
Riziko gerçekleştikten sonra ihlalin öğrenilmesi halinde sigorta ettirenin kusuru kast derecesinde ise ve rizikonun gerçekleşmesi ile ihlal arasında bağlantı var ise sigortacı sözleşmeyi feshedebilir ve bedel ödeme yükümlülüğü ortadan kalkar. Bağlantı yoksa sigortacı ödenen prim ile ödenmesi gereken prim arasındaki orana göre ödeme yapar. Sigorta ettirenin kusuru kast derecesinde değilse ve rizikonun gerçekleşmesi ile ihlal arasında bağlantı var ise ihmalin derecesine göre tazminatta indirim yapılır. Bağlantı yoksa sigortacı tazminatı öder.
-Rizikonun gerçekleşmesinden sonraki beyan yükümlülüğü olan rizikonun gerçekleştiğini beyan yükümlülüğünün ihlal edilmesi halinde ise yaptırımın söz konusu olabilmesi için ihbarın yapılmaması veya geç yapılmasının tazminatta artışa yol açması gerekir. Rizikonun gerçekleştiğini ihbar görevinin ihlali halinde bu durumun ödenecek tazminata etki etmesi şartıyla sigortacı kusurun ağırlığını dikkate alarak tazminatta indirim yapma hakkına sahiptir. Sigortacı rizikonun gerçekleştiğini daha önce öğrenmişse ise yaptırım uygulanmaz.
Commentaires