Ceza yargılamasında iletişim denetimi nereye kadar?

İletişim Denetiminde Sinyal Bilgilerinin Kullanılmasında Hukuki Sınırlar

Anayasa, kişilerin özel hayatına ve aile yaşamına saygı gösterilmesini güvence altına alırken (m.20), haberleşme özgürlüğünü de korur (m.22). Bu iki hak, bireyin iletişim ve özel yaşamının dokunulmazlığını teminat altına alır. Bununla birlikte, ceza yargılaması süreçlerinde maddi gerçeğin ortaya çıkarılması amacıyla, bazı sınırlı ve usule bağlı tedbirlere başvurulması mümkündür. Bu tedbirler, hem delillerin korunmasını sağlamak hem de şüpheli veya sanığın yargılama sürecinde hazır bulundurulmasını temin etmek amacı taşır.

CMK’da İletişim Denetimi Tedbirleri

Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) çerçevesinde iletişimin denetlenmesi tedbirleri üç temel biçimde uygulanır:

1.       Şüpheli veya sanığın telekomünikasyon yoluyla yaptığı görüşmelerin dinlenmesi, kayda alınması ve sinyal bilgilerinin değerlendirilmesi (CMK m.135/1).

2.       Şüphelinin mobil telefonunun yerinin tespiti (CMK m.135/5).

3.       Telekomünikasyon yoluyla iletişimin tespiti, yani iletişim içeriğine müdahale edilmeksizin arama, aranma veya benzeri bilgilerin elde edilmesi (CMK m.135/6).

Bu tedbirlerin uygulanabilmesi için suç işlendiğine dair kuvvetli şüphenin bulunması ve delillere başka surette ulaşmanın mümkün olmaması gerekir. İletişim denetimi yalnızca yürütülmekte olan bir soruşturma veya kovuşturmaya ilişkin olarak uygulanabilir ve kişiye özel niteliği nedeniyle bireysel haklara doğrudan müdahale anlamına gelir. Bu nedenle söz konusu tedbirler istihbarat veya önleyici amaçlarla kullanılamaz; yalnızca adli süreçlerin bir parçası olarak başvurulabilir.

Dinleme, Kayda Alma ve Sinyal Bilgilerinin Rolü

İletişim denetimi kapsamında elde edilen bilgiler, kablo, telsiz, optik veya elektromanyetik sistemler aracılığıyla iletilen her türlü işaret, ses, görüntü ve veriyi kapsar. Bu kapsamda; görüşme tarihleri, arayan ve aranan kişi bilgileri, iletişimin yönü gibi unsurlar belgelenebilir.

Telekomünikasyon denetimi sırasında elde edilen verilerin hukuka uygun şekilde değerlendirilmesi için, talep edilen tedbirin kapsamı, süresi ve şüpheliye yüklenen suçun türü açıkça belirtilmelidir. Ayrıca tedbir kararları uygulanmadan önce hâkim onayı alınmalı; gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısı geçici olarak karar verebilir, ancak bu karar en geç 24 saat içinde hâkimin onayına sunulmalıdır.

Tesadüfen Elde Edilen Deliller

İletişim denetimi sırasında tesadüfen elde edilen delillerin kullanımına ilişkin sınırlamalar, bireysel hakların korunması bakımından önemlidir. Bu tür deliller, yalnızca CMK m.135/6’da sayılan katalog suçlar kapsamında soruşturma veya kovuşturma amacıyla kullanılabilir. Başka bir suça ilişkin delil elde edilmesi durumunda ise, bu veriler derhâl imha edilmelidir. Bu yaklaşım, anayasal hakların korunmasını ve delil yasakları çerçevesinde bireysel özgürlüklerin ihlali riskinin azaltılmasını amaçlar.

Mobil Telefonun Yerinin Tespiti ve İçeriğe Müdahale Olmadan Denetim

Telekomünikasyon denetimi geçmişe yönelik veri kaydı veya istihbarat amaçlı olarak kullanılamaz. Soruşturma şüphesi bulunmayan kişiler üzerinde iletişim denetimi yapılması, ceza hukukunun temel ilkeleriyle bağdaşmaz.

Şüpheliye yüklenen suçun dışında başka kişilere ait iletişim içeriklerinin kaydedilmesi, yalnızca CMK’da öngörülen sınırlar dâhilinde mümkündür. Mobil telefonun yerinin tespiti ve iletişimin tespiti, suç şüphesi bulunan kişinin hareketlerinin ve iletişim ağının belirlenmesine yöneliktir. Bu tedbirler sırasında iletişim içeriğine müdahale edilmez; yalnızca arama, aranma ve konum bilgileri elde edilir. Böylece hem delil güvenliği sağlanır hem de bireysel hakların ihlali önlenir.

Soruşturma Sürecinde Evrak ve Onay Yükümlülükleri

Uygulamada iletişim denetimi talep yazısı hazırlanırken aşağıdaki hususların açıkça belirtilmesi gerekir:

·         Soruşturma konusu suç ve delillere dayalı kuvvetli şüphe sebepleri,

·         Başka surette delil elde edilemediği,

·         Şüphelinin kimliği ve kullandığı iletişim aracının türü/numarası,

·         Tedbirin kapsamı ve süresi.

Talep ekinde, şüphelinin hattı fiilen kullandığını gösteren belgeler ile şüpheli ile suç arasındaki bağlantıyı açıklayan raporların bulunması gerekir.

Sinyal Bilgilerinin Değerlendirilmesi

Sinyal bilgilerinin değerlendirilmesi, şüphelinin iletişim ağı ve irtibatlarının belirlenmesine yönelik yoğunlaştırılmış bir araştırma yöntemi olarak işlev görür. Bu yöntem, delillerin sistematik biçimde incelenmesini ve maddi gerçeğin ortaya çıkarılmasını sağlar. Ancak tesadüfen elde edilen delillerin kullanımında, adli mercilere derhâl bildirim yapılması ve hukuka uygun işlem koşullarına riayet edilmesi zorunludur.

Sonuç olarak, iletişimin denetlenmesi tedbirleri, ceza yargılamasında delil elde etmenin en önemli araçlarından biridir. Ancak bu tedbirlerin uygulanması, Anayasa ile güvence altına alınan özel hayatın gizliliği ve haberleşme özgürlüğü haklarıyla dengeli olmalıdır. Yalnızca adli amaçlarla ve yasal sınırlar içinde yürütüldüğünde, iletişim denetimi hem maddi gerçeğin ortaya çıkarılmasına hizmet eder hem de bireysel hakların ihlali riskini en aza indirir.

Kaynaklar:

• Ceza Muhakemesi Kanunu, 5271 sayılı Kanun, Madde 135

• Anayasa, 1982, Madde 20, 22

• Pekcanıtez, E., Ceza Hukukunda Delil ve Delil Toplama Yöntemleri, Ankara Üniversitesi Yayınları, 2021

• Akdoğan, H., Dijital Deliller ve Ceza Muhakemesi, Beta Yayınları, 2022

Not: Bu makale, hukuki konulara ilgi duyan kişilerin genel bilgilendirilmesi amacıyla hazırlanmıştır; ve hukuki danışmanlık yerine geçmez Kapsamlı bir kaynak olma iddiası taşımaz ve yasal tavsiye olarak değerlendirilmemelidir.